हैदराबाद सहल भाग ५
आधी ठरवल्याप्रमाणे सकाळी नाश्त्याला उतरतानाच सर्व बॅगा घेऊन खाली आलो. रोजच्या
प्रमाणे भरपेट नाश्ता झाल्यावर आमच्या रोजच्या मिनी बसमध्ये श्रीशैलमला जाण्यासाठी
बसलो. आज आमचा ड्रायव्हर
बदलला होता. गेले चार दिवस जो ड्रायव्हर होता तो तसा को ऑपरेशन करणारा होता. मात्र
आज जो ड्रायव्हर होता तो थोडासा अँरोगंट होता. वास्तविक आमच्या आजच्या नियोजना
प्रमाणे आम्ही सकाळी चारमिनारला भेट देऊन पुढे श्रीशैल्यला जाणार होतो. परंतु
रस्ता बंद या सबबीखाली त्याने आम्हाला थेट हैदराबाद शहराच्या बाहेर जवळपास पन्नास
किलोमिटर आणले. दरम्यान अनेक फोन करुन झाले. शेवटी त्याने परत शहरात जाण्याची
तयारी दाखवली. परंतु तिथपर्यंत खूप उशिर झाला होता म्हणून आम्हीच परत जायला नको
सांगितले.
श्रीशैल्यला जाताना वाटेत घनदाट अरण्यातुन
रस्ता आहे. या जंगलात संरक्षित व्याघ्र प्रकल्प आहे. त्यामुळे वाटेत फॉरेस्ट
खात्याकडुन गाडीची तपासणी झाली. या जंगलात बरेच मोर असतात असे ऐकले होते. परंतु या
प्रवासा दरम्यान आम्हाला माकडांच्या शिवाय कोणतेही प्राणी दिसले नाहीत. माकड बाकी
खूपच होती. रस्ता सिंगल जरी असला तरी सुस्थितित होता. त्यामुळे प्रवास त्रासदायक
वाटला नाही.
वाटेत कृष्णा नदीवर बांधलेले मोठे धरण आहे. या
ठिकाणी कृष्णा नदीला पाताळगंगा असे म्हणतात. या परिसरात
कृष्णानदी खूप उंचावरुन खाली कोसळते म्हणून कदाचित तिचे नांव पाताळगंगा पडले
असावे. या नदीचे पाणी त्वचारोगावर औषधी आहे असे म्हणतात. या ठिकाणी फोटो काढायला
आणि पाण्याचा मोठा प्रवाह पहायला खूप गर्दी झालेली होती. ते ठिकाण जवळुन सुंदर
दिसत होतेच परंतु अगदी दूरुन देखिल अतिशय मोहक दिसत होते. पाताळगंगेवरील या धरणाच्या
पाण्यावर हैड्रो पॉवर प्रोजेक्ट कार्यरत आहे.
पाताळगंगा धरणाच्या बाजुन गोल गोल फिरत
जाणाऱ्या रस्त्याने गेल्या नंतर आम्ही श्रीशैल्य येथिल प्रसिद्ध असलेल्या साक्षी गणेश मंदिरापाशी
पोचलो. मंदिराचा परिसर निसर्ग सौदर्य़ाने समृद्ध अशा परिसरात आहे. मंदिराच्या मागे
मोठा हिरवागार डोंगर आहे. गजाननाची मूर्ती काळ्या रंगाची आहे. या परिसरात अतिशय
प्रसिद्ध असणारे हे देऊळ आहे. आम्ही तिथे पोचलो तो शनिवार होता आणि त्या दिवशी
अमावस्याही होती. ही पर्वणी साधण्याकरीता अनेक
स्थानिक भक्त तेथे आलेले होते. त्यातिल अनेक तरुणांच्या डोक्यावर एक बोचके होते.
गळ्यांत माळा घातलेले हे तरुण आपापल्या मुला बाळांसह यात्रेला आले होते. त्यातिल
अनेकांनी काळी वस्त्रे नेसली होती. वस्त्रे म्हणजे फक्त लुंगी आणि उत्तरीय म्हणून
पंचा किंवा टॉवेल होता. हिच मंडळी पुढे मल्लिकार्जुन मंदिरात होती. मल्लिकार्जुन
मंदिरात हे ग्रुप पुरोहितांना घेऊन आपल्या व्रतांचे उद्यापन करताना दिसत होते.
 |
| साक्षी गणपती मंदीर, हैदराबाद |
साक्षी गणपतीचे दर्शन झाल्या नंतर आम्ही
सर्वांनी सभागृहात बसुन श्री गणपति अथर्वशिर्षाचे पठण केले. आजच्या शनि अमावस्येचे
महत्व म्हणून असेल तिथे येणारा प्रत्येकजण आवळ्याचा दिवा लावत होता. असे आवळ्याचे
तयार केलेले दिवे विकायला काही बायका तेथे बसलेल्या होत्या. गणपतीबाप्पाचे दर्शन
घेऊन आम्हाला येथे प्रसिद्ध असणाऱ्या शिवस्मारकाचे दर्शन घ्यायचे होते.
आमच्या ड्रायव्हरने आम्हाला एका शंकराच्या मोठ्या पुतळ्यापाशी नेले आणि हेच शिवस्मारक आहे असे सांगितले. आम्हाला
वास्तविक शिवाजी महाराजांचा पुतळा असलेले ठिकाण पहायचे होते. कारण त्याबद्दल खूप
ऐकले होते. परंतु येथे मुख्य अडचण भाषेची होती. कोणालाही हिंदी समजत नव्हते
त्यामुळे संवाद साधला जात नव्हता. शिवाजी महाराजांनी आपले शिरकमल मल्लिकार्जुनाला
अर्पण करण्याकरीता हातात तलवार घेतली होती, परंतु त्यांना रघुनाथ पंतानी त्यापासुन
रोखले असे श्रीमानयोगीमध्ये वाचले होते.
श्रीशैलम येथिल
आंध्र प्रदेश पर्यटन विकास महामंडळाच्या गेस्टहाऊस मध्ये आमचे रहाण्याचे बुकींग
होते. हैदराबादच्या तुलनेत रुम लहान होत्या. शिवाय सरकारी कारभार असल्याने अनेक
प्रकारच्या त्रुटी होत्या तरीही एकच रात्र रहायचे असल्याने त्याकडे दुर्लक्ष केले.
दिवसभराच्या प्रवासाने आलेला थकवा थोडासा आराम करुन व हातपाय धुवुन झाल्यावर दूर
झाला त्यानंतर आम्ही मुख्य मंदिराकडे गेलो. गेस्ट हाऊस पासुन मंदिर जवळच होते.
मंदिराच्या जवळ गेल्यावर असे लक्षांत आले
येथे दोन प्रकारच्या दर्शन रांगा होत्या. एक रांग कोणत्याही
शुल्काशिवाय दर्शन घेण्याकरीता होती. तर दुसऱ्या रांगेतुन तात्काळ दर्शनाची सोय
होती. त्याकरीता तिनशे रुपये शुल्क होते. आम्ही तात्काळ दर्शनाच्या रांगेत गेलो.
येथे दोन तिन कंपार्टमेंट केलेली होती. त्यामध्ये बसण्याकरीता सोय केली होती. कमीत
कमी एक तास आम्हाला तेथे बसावे लागले. त्या दरम्यान एका द्रोणात सर्वांना प्रसाद
म्हणून सांबार भात म्हणजेच खिचडीचाच एक प्रकार दिला गेला. याला बिशी बेली बाथ असे
म्हणतात हे नंतर समजले. या शिवाय चहा कॉफी विकणाराही तेथे हजर होता. सुमारे तासा
दिडतासाने आम्हाला प्रथम सुवर्ण कळसाचे आणि त्यानंतर प्रत्यक्ष श्री
मल्लिकार्जुनाच्या पिंडीचे दर्शन झाले. गाभाऱ्यापासुन काही अंतरावरुनच दर्शन घेता
आले.
दर्शन घेऊन आल्यावर श्री मल्लिकार्जुनावर
रुद्राभिषेक करण्याकरीता असलेल्या बुकींग काऊंटरवर जाऊन उद्याकरीता बुकींग केले.
रुद्राभिषेक करण्याकरीता एक दांपत्य आणि त्यांची दोन मुले यांना गाभाऱ्यात जाऊन
दर्शन घेता येते. त्याकरीता पंधराशे रुपये शुल्क आकारले जाते. आमच्यापैकी तिघा
दांपत्यांनी हे बुकींग केले. त्याकरीता उद्या सकाळी साडेआठवाजता रुद्राभिषेकाच्या
गेटवर हजर रहायचे होते.
अभिषेक बुकींग झाल्यावर आम्ही थेट गेस्ट
हाऊसच्या कँटीनमध्ये गेलो. कारण कँटीन बंद होण्याची वेळ होत आली होती. या
कँटीनमध्ये आम्हाला घर सोडल्यापासुन प्रथमच गरमागरम घरगुती जेवणाची बरोबरी गाठणारे
जेवण मिळाले होते.
*******
आज देवदिवाळी आहे, योगायोगाने आम्ही आज या पवित्र दिवशी श्री मल्लिकार्जुनाला रुद्राभिषेक करणार
आहोत. त्यासाठी आठ वाजताच पांढरी लुंगी आणि पंचा या पोषाखात तयार झालो. बरोबर
साडेआठ वाजता रुद्राभिषेक करणाऱ्यांसाठी असलेल्या वेगळ्या गेट मधुन मंदिर
परिसरात प्रवेश केला. आमच्या सारखी सुमारे दोनशे दांपत्ये रुद्राभिषेक विधी करीता
तेथे हजर होती. एवढी लोक एकाच वेळी गाभाऱ्यात जाऊन अभिषेक कसा करणार हा प्रश्न
पडला. परंतु लगेचच त्याचे उत्तर मिळाले.
आम्हा सर्वांना एका हॉलमध्ये नेण्यांत आले
तेथे मल्लिकार्जुनाची प्रतिकृती असलेले एक स्टेज तयार केलेले होते. त्यावर ओळीने
पुरोहित मंडळी बसली होती. अभिषेक करणाऱ्या लोकांकरीता खास आसने मांडुन ठेवलेली
होती. प्रत्येका समोर एक परात, त्या परातित एक मोठा कलश होता. याशिवाय नारळाची एक
कवड आणि पूजा साहित्य ठेवलेले होते. सर्वजण आसनस्थ झाल्यावर प्रत्येकाला एक पिशवी
देण्यांत आली. त्या पिशवीत प्रसादाचे लाडू असलेले बॉक्स, दोन माहिती पुस्तके,
अंगारा आणि कुंकुम यांच्या डब्या, सुकामेवा असणारे एक पाकीट, एक विस्कीट पुडा
पाण्याची बाटली एवढे सामान होते. माहिती पुस्तके मात्र तेलगुतच होती. त्यामुळे ती
माहिती पुस्तके आमच्यासाठी निरुपयोगी होती.
सर्वप्रथम त्या पुरोहितांपैकी मुख्य पुरोहिताने
श्रीशैल्याचे स्थान महात्म्य तेलगुतुन सांगितले. त्यापैकी संस्कृत श्लोक परिचित
असल्याने काही संदर्भ समजले. त्यांनीच आता करणार असणाऱ्या विधींची माहिती दिली.
मुख्य पुरोहितांनी नंतर संकल्प सांगायला सुरवात केली. त्याबरोबर माहिती मात्र
तेलगुतुन देत होते परंतु हे सर्व मंत्र माहित असल्याने काही अडचण भासली नाही. त्या पुरोहितांपैकी चार पाचजण सर्व पूजा
करणाऱ्यां कडून प्रत्येकाचे गोत्र आणि नावांचा उच्चार करुन घेत होते. संकल्प पूर्ण
झाल्यावर प्रत्यक्ष अभिषेकाच्या विधीला सुरवात झाली सर्व उपचार समोर दिलेल्या
मोठ्या कलशांत करायचे होते. सर्व पुरोहितांनी रुद्राचे एक आवर्तन म्हटले.
त्यांच्याबरोबर मीही म्हणत होतो. त्यामुळे मला स्वत:ने अभिषेक करत असल्याचे समाधान मिळाले.
येथे फक्त नमकच म्हटले गेले. त्यानंतर आरती प्रार्थना इत्यादि उपचार झाल्यावर प्रत्येकाला
श्री मल्लिकार्जुनाच्या गाभाऱ्यात जाऊन त्या कलशातील जलाने मुख्य पिंडीवर अभिषेक करायला सांगण्यात आले. त्याकरीता
दर्शनाची रांग थांबविण्यात आली होती. अशा तऱ्हेने बारा ज्योतिर्लिंगापैकी एक असलेल्या
मल्लिकार्जुनावर प्रत्यक्ष अभिषेक करण्याचा
योग आला.
यथासांग
रुद्राभिषेक झाल्यावर सर्वजण रुमवर जायला निघालो. जाता जाता गेटवरच महाप्रसादाची
कुपन मिळाली. महाप्रसादाची सुरवात बारा वाजता होणार होती. वाटेतच एका ठिकाणी इडली,
वडा, डोसा यांचा स्टॉल होता तेथे प्रत्येकाने आपापल्या रुची प्रमाणे नाश्ता केला.
त्यानंतर चहा घेतला. चहाचा स्टॉलची मालकीण पक्की तेलगु होती. तिला आमचे हिंदी
समजेना आम्हाला तिचे तेलगु समजेना त्यामुळे हिशेबाचा घोळ व्हायला लागला शेवटी
जवळच्या स्टॉलवाल्याने तिला आणि मला हिशेब पटवुन दिला. या प्रसंगावरुन दक्षिणेतील
लोक आपल्या मातृभाषेविषयी किती आग्रही आहेत हे पटले. आपण सहजच मराठी सोडून हिंदी
अथवा इंग्रजीत बोलायला सुरवात करतो. परंतु असा प्रसंग गुजरात मध्ये गेल्या तिन
वर्षात कधीच आला नाही.
रुमवर
जाऊन कपडे चेंज केले सर्व सामान आमच्या मिनी बसमध्ये लोड केले, कारण बारा वाजता
रुमचे चेकआऊट टाईम होते. त्यानंतर आम्ही महाप्रसादाकरीता लाईनमध्ये उभे राहीलो.
जास्तित जास्त वीस मिनिटे रांगेत उभे रहायला लागले. शिर्डीला किंवा शेगावला
ज्याप्रमाणे महाप्रसादाची आसन व्यवस्था आहे त्या प्रमाणेच येथे होती. लोकांना आत
सोडण्यापूर्वी ताट आणि पाणी पिण्याचे ग्लास ठेवलेले होते त्याचप्रमाणे येथिल मुख्य
प्रसादाचा भाग असणारा गोड पदार्थही वाढलेला होता. येथिल महाप्रसादाचा मेनु भाजी,
भात आणि सांबार असा होता. भाताच्या मोठ्या दोन टाक्या असणाऱ्या ढकल गाड्या आणि
सांबार आणि भाजी असणाऱ्या गाड्या पंक्तीमधुन फिरत होत्या त्या गाड्यांबरोबर असणारे
स्वयंसेवक भाताचा ढीग, सांबार आणि भाजी वाढत होते. पहिल्या वाढपातच पोट तुडुंब
भरले.
महाप्रसाद घेऊन होताच आम्ही थेट बसमध्ये
बसलो. ही बस आम्हाला कुर्नुल या रेल्वे स्थानकावर सोडणार होती. श्रीशैल्यहून
जाताना वाटेत श्रीशिखरम् या एका ठिकाणाला भेट दिली. तिथुन श्रीशैल्य आणि पातळगंगेचे
छान दृष्य दिसत होते. तेथे थोडेसे फोटो काढुन आम्ही पुढच्या रस्त्याला लागलो. हा
रस्ता देखिल त्याच व्याघ्र अभयारण्यामधुन जात होता. रात्री आठच्या सुमाराला
कुर्नुल रेल्वे स्थानकावर पोचलो. आमची गाडी रात्री अकरा वाजता होती. दरम्यानच्या
काळात आम्ही रेल्वे स्थानकासमोर असणाऱ्या एका डोसा सेंटरवरुन पोटपूजा करुन आलो.
आम्ही एकुण दहाजण आहोत आणि आमच्या
प्रत्येकाच्या कमीतकमी दोन बॅगा याप्रमाणे जवळपास पंचवीस बॅगा होत्या. गाडी
पकडण्याकरीता जिना चढुन पलिकडील प्लॅटफॉर्म जायचे होते तेही दहा मिनिटाच्या अवधित.
त्त्यातच आमच्यातले जवळपास सर्वचजण साठच्या आसपास किंवा त्यापुढचे होते. यावर
सोल्युशन म्हणून आम्ही कुली ठरवला होता. त्याने आमचे सर्व सामान त्याच्या गाडीवर
चढवले आणि ती गाडी घेऊन तो पलिकडल्या प्लॅटफॉर्मवर गेला त्याच्या सोबत मी आणि माझे
साडू गेलो होतो. बाकी सगळे जिना चढुन गेले.
यथावकाश आमची गाडी मार्गस्थ झाली आणि
आम्ही तिरुपतीच्या दिशेने प्रवासाला
सुरवात केली. आता उद्याचा मुक्काम तिरुपती.
******
