नरदेेहातील षट्चक्रे
सर्व विश्वाला चालवणारी जी एक महाशक्ती
ब्रह्मांडरूपाने स्थित आहे तीच पिंडरूपाने शरीरातही स्थित आहे. तिला 'कुंडलिनी' असेही
म्हटले जाते. प्रत्येकाच्या शरीरात ही शक्ती सुषुप्तावस्थेत असते. पण जेव्हा ती
जागृत होते तेव्हा मानवाला ती महामानव बनवते. ही शक्ती शरीरात साडेतीन कुंडले
अर्थात वेटोळ्यांसहीत मुलाधार चक्राच्या खालच्या भागात अधोमुख स्थित असते. मानवी
शरीरात इडा , पिंगला व सुषुम्ना अशा तीन नाड्या असतात. पैकी
इडा ही डावी नाडी (श्वासनलिका) तर पिंगला उजवी नाडी असते. सुषुम्ना ही ह्या
दोन्हींच्या मध्ये स्थित असून ती अत्यंत सूक्ष्म असते. कुंडलिनी जेव्हा आसन, प्राणायाम,बंध, मुद्रा इ. च्या अभ्यासाने जागृत होते तेव्हा ती
शरीरातील सहा योगचक्रांचे भेदन करते. ह्या चक्रांना योगात कमळ असे म्हणतात. ह्या
कमळांच्या पाकळ्यांवर गण म्हणजेच वर्ण असतात.
आता ती चक्रे
कोणती, त्यांच्या पाकळ्या किती, शरीरातील त्यांचे स्थान, त्यांच्या अधिष्ठात्री देवता आणि त्यांच्या
जागृतीने प्राप्त होणाऱ्या शक्ती / सिद्धी कोणत्या हे बघूया-
१) मुलाधार चक्र (pelvie plexus) - ह्या चक्राची अधिष्ठात्री देवता 'गणेश' असून
हे चार पाकळ्यांचे कमळ आहे. ह्याच्या चारी पाकळ्यांवर अनुक्रमे वं, शं, षं
आणि सं हे चार गण असतात. शरीरात हे चक्र गुदास्थानापासून दोन बोटे वरती आणि
लिंगस्थानापासून दोन बोटे खाली स्थित असते. ह्या चक्राच्या जागृतीने मनुष्याला
कवित्व करण्याची क्षमता प्राप्त होते. तसेच आरोग्य, आनंद, वाक्यदक्षता इ. गुण प्राप्त होतात. ह्या
चक्राचे बीज 'लं' हे
आहे. ह्याचा रंग गणपतीच्या शरीराप्रमाणे रक्तवर्ण आहे. कुण्डलिनी शक्तीचा आधार
असल्याने यास 'मुलाधार' असे
म्हणतात.
२) स्वाधिष्ठान चक्र (Hypogastric plexux) - ह्याचे स्थान मुलाधारचक्रापासून दोन बोटे वर
असते. ह्या चक्राची अधिष्ठात्री देवता प्रजापती आहे. हे सहा पाकळ्यांचे कमळ आहे.
ह्याच्या पाकळ्यांवर अनुक्रमे बं, भं, मं, यं, रं
आणि लं हे गण असतात. ह्याचे बीज 'बं' आहे.
ह्या चक्राच्या जागृतीने सृजन,पालन तसेच जीभेवर सरस्वती आरूढ होणे हे
गुण प्राप्त होतात.
३) मणिपूर चक्र (Epigastric plexus)- हे चक्र शरीरात नाभीस्थानी स्थित असते. ह्याची
अधिष्ठात्री देवता सूर्य आहे. हे दहा पाकळ्यांचे कमळ असून त्यावर अनुक्रमे डं, ढं, णं, तं, थं, दं, धं, नं, पं
आणि फं हे दहा गण असतात. ह्याचे बीज 'रं' आहे. ह्या चक्राच्या जागृतीने शरीरातील सर्व
नाडीसमूहांचे ज्ञान प्राप्त होते. तसेच पचनशक्ती वाढून अजीर्ण दूर होते.
४) अनाहत चक्र (Cardiac plexus)- ह्याचे स्थान हृदयाजवळ असते. ह्याची
अधिष्ठात्री देवता 'सदाशिव' आहे.
तत्वबीज 'यं' आहे.
हे बारा पाकळ्यांचे कमळ असून त्यावर अनुक्रमे कं ,खं,गं,घं,ङं,चं,छं,जं,झं,ञं,टं आणि ठं हे गण असतात. ह्या चक्राच्या
जागृतीने ' अनाहत ' ध्वनी
ऐकू येतो. तसेच प्रेम करण्याची सिद्धी प्राप्त होते. कविता सुचणे हा सुद्धा ह्याच
चक्राच्या जागृतीचा गुण आहे.
५) विशुद्ध चक्र (Carotid plexus)- हे चक्र कंठात स्थित असते. ह्याची अधिष्ठात्री
देवता वायु आहे. ह्याचे तत्वबीज 'हं' आहे.
हे चक्र सोळा पाकळ्यांचे असून त्यावर अनुक्रमे अ, आ, इ, ई, उ, ऊ, ऋ, ऋ, लृ,लृ, ए, ऐ, ओ, औ, अं आणि अः हे सोळा गण असतात. ह्याच्या जागृतीने
तहान- भुकेवर नियंत्रण प्राप्त होते. तसेच आरोग्य लाभते.
६) आज्ञाचक्र (Medula plexus)- हे चक्र कपाळी दोन्ही भुवयांच्या मध्यभागी
स्थित असते. ह्याचे तत्वबीज 'ओ३म्' आहे.
अधिष्ठात्री देवता विष्णू आहे. हे दोन पाकळ्यांचे कमळ असून त्यावर हं आणि क्षं हे
दोन गण असतात. वरील सर्व चक्रांच्या जागृतीने जे फळ प्राप्त होते ते सर्व ह्या एका
चक्राच्या जागृतीने प्राप्त होते. ह्या स्थानावर मन आणि प्राण स्थिर झाल्यावर
समाधी लागते.
ह्या
सर्व चक्रांव्यतिरिक्त टाळूच्या वरती मस्तकात ' सहस्त्रार
'चक्र असते. त्याची अधिष्ठात्री देवता 'शिव' आहे.
हे हजार पाकळ्यांचे कमळ आहे. ह्याच्या पाकळ्यांवर 'अ' पासून 'क्ष' पर्यत सर्व गण असतात. ह्याचे तत्वबीज 'विसर्ग (ः) ' आहे.
कुंडलिनीचे ह्या चक्राशी तादात्म्य पावणे म्हणजेच 'शिवाचे
शक्तीशी मिलन'
होणे होय.
सर्व च़क्रांचे रंग सांगितले नाहीत ...
उत्तर द्याहटवा